Overdwars

Met d’Ye dwars door de geschiedenis van Edam

“Pak/mijn hand maar. Ik neem, u mee dwars door de geschiedenis van Edam.” In een smetteeloos wit pak staat de ‘verteller’ tegenover zijn publiek in de Grote Kerk. Hij en de andere leden van d’Ye nemen de toeeschouwers met ‘Overdwars’ inderdaad mee op een reis door de tijd. Op het toneel worden vijf verschillende scènes opgevoerd over vijf historische gebeurtenissen, allemaal in Edam. Bijna 650 jaar geleden verleende graaf Willem V stadsrechten aan Edam. d’Ye wil bijdragen aan dit jubileum met het door verschillende mensen geschreven stuk ‘Overdwars’. De vereniging slaat hiermee de spijker op de kop. ‘Overdwars’ blijkt zowel leerzaam als ontroerend en humoristisch. Drama en hilariteit volgen elkaar in rap tempo op. Vooral de laatste scène, die speelt op oudejaarsavond van 1999, valt bij het publiek in de smaak. Verschillende markante Edammers worden uitgebeeld en de toeschouwers gieren van de lach om de herkenbare opmerkingen. Een tijdbalk in het programmmaboekje maakt duidelijk op welke momenten de verschillende scènes zich afspelen. Daarnaast geeft de verteller steeds uitleg. Graaf Willem V heeft een prominente rol in de eerste scène. De inwoners van Edam zijn op dat moment blij en wel in voor een feestje. Hun dorp is stad geworden. Aan de kostuums is veel zorg besteed. De tweede en derde scène spelen in de zestiende eeuw. Twee gebeurtenissen waarmee Edam destijds te maken kreeg, worden uitgebeeld; het dichtslibben van de haven door de aanleg van de sluis en de overgang van het katholieke naar het protestantse geloof. Vooral de non die alleen achterblijft in de kerk wekt de nodige emoties op. Scène vier is wat luchtiger. Dat maakt de overgang naar het laatste gedeelte van het toneelstuk vloeiender. In café De Knijp aan de Spuistraat zitten bekende personages uit Edam aan de bar. De ene na de andere hilarische opmerking wordt geemaakt en het publiek vermaakt zich uitstekend. Het lijkt wel alsof dat het moment is waarop iedereen heeft gewacht. Herkenbaarheid blijkt het goed te doen bij het publiek, net als grapjes die alleen Edammers begrijpen. ‘Overdwars’ wordt in de Grote Kerk opgevoerd. Een ‘erg sfeervolle locatie voor een toneelstuk met zoveel historische verhaallijnen. Het galmen van de stemmen maakt het soms wel wat lastig te verstaan.
NHD, Elly Molenaar

Reis door de tijd met OverDwars

Afgelopen vrijdag heeft de première plaatsgevonden van het stuk OverDwars van toneelvereniging d’Ye. De ondertitel van het stuk luidt “een reis door de tijd in woord en beeld” en de toeschouwers worden inderdaad meegenomen op een avontuurlijke trip door de geschiedenis van Edam met een voorstelling in vijf scènes met evenzoveel markante thema’s in de 650 jaar die Edam als stad bestaat. Vanaf september 2006 heeft de groep enthousiaste amateurtoneelspelers aan de hand van deze historische thema’s en onder regie van Jacomine de Visser gewerkt aan het stuk. Na maanden schrijven en repeteren, herschrijven en weer oefenen, een proces dat tot vlak voor de eerste voorstelling is doorgegaan, inclusief alle werkzaamheden aan decors, geluid en licht, is een voorstelling ontstaan met veel humor, maar ook met historisch besef en momenten van bezinning. Dit maakt dat deze voorstelling zo de moeite waard is om te bezoeken. De voorstelling begint uiteraard in 1357, het jaar dat de Edammers de stadsrechten weten te verwerven. Een bijzondere rol is hier weggelegd voor Nico Kemper, die de rol speelt van de “dolle” graaf Willem V. Terloops wordt ook het ontstaan van het wapen van Edam op originele wijze verklaard. Vervolgens wordt een stap gemaakt naar eind 16e eeuw, als de haven van Edam dreigt dicht te slibben en plannen voor inpoldering worden gemaakt. De derde scène toont de religiestrijd ten tijde van de Beeldenstorm, als de katholieke kerk volgelingen verliest aan de protestantse hagenpreken buiten de stadspoort. Voufke Hermanides maakt hier indruk als de trouwe Guurtje Jans. Na de pauze keert men terug naar het begin van de negentiende eeuw, als Edam enigszins in verval is geraakt. Als schrijver Jacob van Lennep, een rol van Eric Vlugt, het Edams museum bezoekt wordt hij rondgeleid langs de schilderijen van de man met de lange baard, de lange meid en de dikke kastelein. Het stuk wordt afgesloten met een bijeenkomst in het beroemdste café van Edam, De Knijp, tijdens de avond van de laatste eeuwwisseling. Bekende Edammers als Jaap Conijn, de gebroeders Rouw, Bruin Langkemper en Joop van Overbeek overdenken dan heden en verleden onder het toeziend oog van kastelein Stevens. Het stuk en de spelers, de muzikale omlijsting van accordeonist Ger Cloosterman, Ben Kuenen in de rol van de verteller die alle scènes inleidt, en de hapjes en drankjes tijdens de decorwisselingen zorgen er voor dat deze voorstelling van d’Ye boeit van begin tot eind.
www.edam-volendam650.nl, Teun Beets

d’Ye belicht met ‘Overdwars’ historische gebeurtenissen in Edam

Het is feest in Edam. Dit jaar viert de stad met lezingen, exposities en toneelvoorstellingen dat Graaf Willem V haar 650 jaar geleden haar stadsrechten verleende. Ook toneelvereniging d’Ye blijft daarin niet achter. In een zelfgeschreven stuk wordt een aantal belangrijke, historische gebeurtenissen belicht met toepasselijke kleding, muziek, decor en taalgebruik. Want wat gebeurde er nu precies tussen 1357 en nu? Onder regie van terugkerend regisseuse Jacomine de Visser beleeft ‘Overdwars’ vrijdag 1 juni haar première. Zoals de ondertitel van ‘Overdwars’ al verklapt is het nieuwe stuk ‘een reis door de tijd in woord en beeld’, een diachronische vertelling van de geschiedenis van Edam aan de hand van vijf vaste punten in de tijd. ,,We beginnen in 1357 op Sint Elizabethsdag toen Edam haar stadsrechten kreeg. Een andere scène draait om een kofschip: in 1544 werden de haven en sluizen gesloten om de boeren te beschermen tegen overstromingen. Maar ook de overgang van het katholieke naar het protestantse geloof speelt een rol. We eindigen rond de eeuwwisseling bij een kroegscène met een aantal markante Edammers”, aldus de regisseuse. Naast het schetsen van een tijdsbeeld, handelt ‘Overdwars’ ook over dwarse Edammers met een eigen wil, precies de mensen die het toneelstuk schreven. ,,We brachten een groot aantal Edammers samen en deelden die in vijf groepen in – ieder kreeg per week een andere scène/tijdslijn toegewezen waar ze hun aandeel bij mochten schrijven. Daarmee zijn we zo’n jaar geleden begonnen.’ De Visser maakte van deze verhalen een coherent geheel.
NHD, Anna Kaal

Talent met plankenkoorts cruciaal voor Toneelvereniging d’Ye: ‘OverDwars’ achter schermen

Edam-Volendam heeft 650 jaar stadsrechten. De gemeente viert dat groots. Alle verenigingen zijn druk bezig om hun steentje bij te dragen aan de stadsfeesten. Net als bij die verenigingen zijn ook bij Toneelvereniging d’Ye de mensen achter de schermen onmisbaar. Leden van d’Ye hebben de ganzenveer in de inktpot gedoopt en zelf een toneelstuk geschreven. De boeiende geschiedenis heeft immers genoeg kommer en kwel opgeleverd om daar eens lekker op terug te kijken. Resultaat? De Grote Kerk in Edam zal op 1, 2, 3 en 8, 9, 10 juni het decor vormen voor een waar theaterspektakel. Over de geschiedenis van die dwarse Edammers. Een heuse tijdreis in woord en beeld, met een lach en een traan, getiteld “OverDwars”. De stille krachten achter de schermen van “OverDwars” hebben het er maar druk mee. Hoe gaat het straks in de Grote Kerk? De mensen nemen plaats in het middenschip, bij de preekstoel, omringd door eeuwenoude pilaren. Ze kijken naar het 17de eeuwse koor, dat deel uitmaakt van het decor. Door de luidsprekers klinkt muziek. Passend bij dat wat komen gaat. Klokslag acht uur. Het kerklicht wordt gedimd. Flinke spots belichten nu het toneel. Het stuk begint. In opperste concentratie voeren de acteurs het toneelstuk op. De toeschouwers. Ze lachen, kijken en luisteren gespannen. Ze leven mee met pastoor Paulus Pieter en de devote Guurt Jans, personages uit een zeer indringende scène ten tijde van de Reformatie. Later zet een hedendaagse slotscène in voor een daverend einde. De spelers houden het gaspedaal diep ingedrukt. Dan is het afgelopen. Het zaallicht gaat weer aan. De toeschouwers belonen de acteurs met een groot applaus, als ze het erg goed hebben misschien wel met een staande ovatie. Na de bloemen volgt het nakaarten. D’Ye heeft gespeeld. “Ja, daar doen we al dat werk voor. Om als stelletje gepassioneerde amateurs iets neer te zetten, waar het publiek van kan genieten. Daarna voeren we “OverDwars”nog vijf keer op”, zegt Simone de Boer, voorzitter van d’Ye. “Als je vanuit niets anders dan een script een toneelstuk het levenslicht laat zien, moet je wel even aan de bak,” aldus Simone. “Niet alleen een tekst in je hoofd stampen, maar vooral teamwork.” Naast de acteurs heb je een bestuur voor allerlei regelarij, de regisseur (Jacomine de Visser, red.), het productieteam, de decorploeg, de mensen voor de kleding, de grimeurs en de mensen voor licht en geluid. Alles en iedereen werkt toe naar dat ene moment – de première! Dan móét alles zijn pootjes staan. “Vluchten kan niet meer.” Teamwork onder hoogspanning. Toneelvereniging d’Ye is gezegend met veel talent. “We hebben veel talent”, weet Yvonne Kemper, secretaris van d’Ye. “Ze dragen altijd hun steentje bij, maar op het toneel staan ze nooit. Elke vereniging heeft stille krachten achter de schermen. Neem bijvoorbeeld onze mensen van het geluid en licht.” Als je daags voor een première de zaal binnenkomt lijkt het wel of er een installateur bezig is. Overal liggen kabeltjes, kastjes, luidsprekers, lichtspots en mengtafels. Een normaal mens komt daar niet uit. Op z’n kniebollen werkt geluidman Maarten Groot al meer dan vijfentwintig jaar, sommigen beweren zelfs dertig, de kabeltjes zo weg dat niemand er nog over struikelt. Samen met Kees Runderkamp, sinds twee jaar de lichtman bij d’Ye, klimt hij trappetjes op en kruipruimtes in om dat ene microfoontje of spotje nog aan te sluiten. Thuis op de zolderkamer rommelt Maarten net zo lang tot hij het juiste geluid heeft. “Muziekfragmenten, fluitende vogeltjes en rinkelende telefoons zijn natuurlijk standaardrepertoire”, vertelt Maarten tijdens een van de laatste repetities. “Omvallende bomen, bonzende schoonmoeders, krassende naalden op ouwe langspeelplaten, galopperende circuspaarden of zingende zagen vragen wat meer creativiteit.” Cruciaal voor Maarten en Kees is timing. Kees: “Op het juiste moment de goede lichtspot opendraaien, gericht op de juiste acteur, is mijn taak. Maarten draait op hetzelfde moment het volume voor die acteur omhoog en start het goede muziekje. Tegelijkertijd het geluid en licht wegdraaien van een afgaande acteur. Ook wij moeten het script goed in het hoofd hebben.” Opperste concentratie. Net als nu bezoeken Maarten en Kees geregeld de repetities ter voorbereiding. Daar vissen ze uit waar het toneelstuk over gaat. Voor het spektakel in de Grote Kerk hebben ze wel assistentie ingeschakeld. “Een kerk is toch wat anders als een theaterzaal qua geluid en licht. Er is een aparte constructie nodig voor de belichting, met sterkere spots”, aldus Kees. Maarten vervolgd: “En voor het geluid heb je te maken met de bijzondere kerkakoestiek.” En heren, wat denkt u van zelf acteren? Last van plankenkoorts? Maarten: “Ik ben blij dat we acteren aan de acteurs kunnen overlaten.” Kees grijnst instemmend. Ze concentreren zich verder op de repetitie – 1 juni is het namelijk première.
Stadskrant

Spelers van Toneelvereniging d’Ye schrijven toneelstuk: ‘OverDwars’ uit de inktpot

Edam-Volendam heeft 650 jaar stadsrechten. Uiteraard viert de gemeente dat groots. Alle verenigingen zijn druk bezig om hun steentje bij te dragen aan de stadsfeesten. Zo ook de Edamse Toneelvereniging d’Ye. Leden van d’Ye hebben de ganzenveer in de inktpot gedoopt en zelf een toneelstuk geschreven. De boeiende geschiedenis heeft immers genoeg kommer en kwel opgeleverd om daar eens lekker op terug te kijken. Resultaat? De Grote Kerk in Edam zal op 1, 2, 3 en 8, 9, 10 juni het decor vormen voor een waar theaterspektakel. Over de geschiedenis van die dwarse Edammers. Een heuse tijdreis in woord en beeld, met een lach en een traan, getiteld “OverDwars”. Was het gewoon een kwestie van toneelstukje schrijven, repeteren en klaar? In het zaaltje bij het Groenlandkerkje in Edam repeteert d’Ye. Erik Vlugt, de initiator van “OverDwars” zit met een uitpuilende ordner aan tafel. Rekwisietenlijsten, repetitieschema’s, kledinglijsten, rolverdelingen, geluid- en lichtplannen, een hele stapel scripts. Alleen het laatste script klopt. “Normaal kies je een toneelstuk, koop je de boekjes van de toneelcentrale en ga je repeteren. Voor de stadsfeesten wilden we de stadsgeschiedenis als thema. Logisch, maar daarvan bestaan natuurlijk geen toneelstukken. Dus moesten we het zelf schrijven. En dat bleek hele andere koek,” weet Erik te vertellen. De repetitie is zojuist begonnen. Met koffie. Kan iedereen gelijk worden bijgepraat over de voortgang. Het is al snel juni, zie je. Een jaar geleden begon een klein groepje met het uitwerken van ideeën. “Dan heb je in elk geval een vertrekpunt” licht Ben Kuenen toe: “Een paar daarvan bleken in de loop van het proces levensvatbaar, andere ideeën sneuvelden.” Voor de verhaallijnen laten leden van d’Ye zich inspireren door de Edamse geschiedenis. Onder de geschiedkundige feiten ligt een onbekende wereld. Wat deed het in die tijd met de gewone Edammer? Ben Kuenen: “Neem bijvoorbeeld de overgang van katholiek naar protestants. Daar kun je een prachtig persoonlijk verhaal omheen schrijven. Wij vullen in wat juist niet is opgeschreven in de boeken.” Niet iedereen hanteert de pen even makkelijk. Om de fantasie te prikkelen en de pen te oefenen kregen de spelers schrijfoefeningen mee naar huis. “Ik heb me blauw gelachen om die opstellen! Hier is zo veel materiaal uitgekomen voor het uiteindelijke script. En als het eenmaal loopt ontstaat er een lawine van ideeën.”, aldus Hans de Jong, een van de zeer ervaren spelers bij d’Ye. Voor het omzetten naar een bruikbaar script – zodat een acteur precies weet wat hij op het toneel moet zeggen en doen – was nog meer nodig. Schrijven is een ding. Het vormgeven in theaterspel een ander. Regisseur Jacomine de Visser: “In het begin deden we theatersport zoals bij de Lama’s. Dit neemt snel geremdheid weg en het stimuleert het improvisatievermogen enorm.” Niet iedereen was altijd blij met de oefeningen. Nico Kemper: “Ik stond op een gegeven moment een theezakje in een kop koffie na te doen. Toen kreeg ik het warm… Gelukkig deden we ook mini-toneelstukjes.” Mini-toneelstukjes? “Ja,” valt Jacomine bij “met z’n vijven maak je dan in vijftien minuten een toneelstukje over bijvoorbeeld een stembureau na sluitingstijd of een bejaardenuitje. Vijf minuten rolverdeling en een verhaallijn verzinnen met een begin, midden en einde. Dan vijf minuten om het stukje vorm te geven, vijf minuten generale repetitie.” En dan? “Dan voer je het op voor de anderen.” Deze mini-toneelstukjes techniek spitste zich later steeds meer toe op de verhaallijn van “OverDwars”. De losse verhalen groeiden zo pijlsnel naar de vorm van een ruw script. Erik Vlugt en Jacomine de Visser slepen en polijstten het tot een echt script. “En daar repeteren we nu mee” zegt Erik, “al verandert het nog wel eens tijdens het repeteren. Ideeën blijven bij ons allemaal stromen, of scènes blijken beter te lopen als we ze net even anders doen. Maar nu is het klaar. We hebben de ganzenveer in de inktpot gedoopt, ‘OverDwars’ kwam eruit.” Normaal speelt d’Ye een toneelstuk met zo’n drie tot acht personen. Nu doen er twintig mee, al vanaf september 2006. Voor iedereen een of meer rollen. Is dat nog wel te coördineren? Theatersportliefhebber en nieuwkomer bij d’Ye Rietje Leuvelink: “Allereerst is het groepsproces enorm belangrijk voor een project als dit. Let wel, iedereen schrijft mee, levert ideeën, doet mee. ‘OverDwars’ is een kind geworden van ons allemaal. Je moet naar elkaar luisteren, elkaar helpen, elkaars bijdrage waarderen. Maar je moet ook accepteren dat je eigen ideeën het niet altijd halen, omdat een idee van een ander gewoon beter past. Leuk is bijvoorbeeld dat lukraak bedachte grappen van een half jaar terug nu precies in het stuk passen.” Tijdens de repetitie is het opvallend rustig. De twintig mensen, twintig meningen fase is zeker voorbij. Er wordt keihard gerepeteerd. Als vijf spelers een scène doen, zijn de andere vijftien stil. Nou ja stil. Rechts kraken de borrelnootjes, links de kaaskoekjes. Naast het gedisciplineerde repeteren van nu (omdat het spannend wordt), zijn de meeste acteurs en actrices vooral lid geworden voor de gezelligheid. “Ik ben een jaar geleden begonnen als regisseur bij d’Ye. Ik ben in een warm bad beland,” bevestigt Jacomine de Visser.
Stadskrant

Reba Bense maakt 68 kostuums voor ‘OverDwars’ van d’Ye: Overuren voor naaimachine

Edam bestaat straks 650 jaar. Net als de Monnickendammers twee jaar terug, zullen dit keer de Edammers zich in middeleeuwse kostuums hullen. In Edam gonst het van de bedrijvigheid en van de vele naaimachines. Ook de naaimachine van Reba Bense maakt overuren. Maar Reba is toch helemaal geen Edammer? De redactie vroeg het haar. “Nee, ik ben van oorsprong geen Edammer. Maar woon er tegenwoordig wel.”, zegt Reba met een grijns. In de tuin is grote verzameling middeleeuwse kleding uitgestald. Hier nog een sluiting, daar nog een knoop erop. Wat kunstmatige ‘vieze vlekken’ op een pak. “Ja, het moet er toch middeleeuws uitzien. Toen wasten en ze streken ze ook niet elke dag.” Reba Bense, 37 jaar geleden geboren in Volendam. Woonde daar tot haar twintigste. Daarna veertien jaar in Monnickendam. “En de laatste drie jaar in Edam. Voor mij is het rondje Waterland is compleet.”, voegt Reba toe. Een paar nonnenkostuums gaan van het ene kledingrek aan het andere. Dankzij haar opleiding aan de Mode Academie kan Reba uitstekend omgaan met naald en draad. Gek genoeg heeft ze voor de stadsfeesten van Monnickendam geen kleding gemaakt. “Door mijn verhuizing van Monnickendam naar Edam is dat er niet van gekomen. Verhuizen, klussen, je kent het wel. Ik heb alleen, in eigentijdse kleding, opgetreden met Trio Peer. Ook mijn hobby, toneelspelen bij De Brug, stond op een laag pitje.” Toch blijkt ze nog haar debuut als toneelschrijver te hebben gemaakt met de recentelijk opgevoerde eenakter “Opvliegers”. De kleding voor scène een, twee en drie zijn klaar. Die voor scène vier bijna. Reba toont ons het kostuum van de dorpsoudste, de kostuums van de kapitein en de matrozen. Zo te zien gaat het niet om zomaar wat kleding. “Nee, het is voor het project ‘OverDwars’ van de Edamse Toneelvereniging d’Ye. Ik woon samen met de initiator van dit project, maar ben keurig door de voorzitter gevraagd. Ik heb wel even moeten nadenken of ik dit wilde doen. We hebben nog kinderen ook zie je, en onze banen, en zo’n project als dit gaat niet vanzelf.” Op de vraag of ze niet gewoon de kostuums in Monnickendam had kunnen scoren antwoordt Reba:”Heb ik gedaan! Het was alleen niet voldoende. Met ‘OverDwars’ van d’Ye doorlopen we maar liefst vijf tijdsperioden, niet alleen de late Middeleeuwen. In totaal zijn er 68 rollen om aan te kleden. Gelukkig heb ik hulp van twee dames, en ook Mady Klein, de kostuumcoördinator van De Brug, heeft me goed op weg geholpen met tips en patronen.” De grootste kick bij het maken van kleding krijgt ze van het bedenken en het eindresultaat. Bij het tussenliggende proces, het naaien zelf, heeft ze dat niet: “Daar mis ik nog wel eens het geduld voor.” Ondertussen gaat ze gewoon door met haar werk. De kostuums voor ‘OverDwars’ moeten eind mei klaar zijn. “Op 1, 2, 3 en 8, 9, 10 juni staan we in de edammer Grote Kerk. Dan gaan we zien of alle inspanningen van iedereen tot hun recht komen. Vergis je niet. Ik ben maar een radertje hoor in het hele project. Je staat er versteld van hoeveel mensen er al vanaf september 2006 mee in de weer zijn. Tekstschrijvers, bestuurwerk, pr, licht, geluid, regie, noem maar op. Het wordt erg mooi, let maar op!”
Prettig Weekend

Gespeeld	1, 2, 3, 8, 9 & 10 juni 2010
Spelers	Ben Kuenen I, Ben Kuenen II, Bente Scheltens, Brigitte Lang, Charlotte Vlugt, Eileen Dekker, Erik Vlugt, Eva Sloots, Hans de Jong, Irma Mellenberg, Jamy Haselager, José Hermanides, Joukje de Jong, Leonie Koorn, Lissy Lutz, Marjolein Schilder, Martine Hamstra, Micky Karsten, Nico Kemper, Nina Karsten, Petra Kemper, Riet Peereboom, Rietje Leuvelink, Riny Lacunes, Rob de Wijn, Simone de Boer, Suzanne Velle, Voufke Hermanides, Wil Heerland
Regie	Paul de Boer
Licht & Geluid	Kees Runderkamp & Maarten Groot
Kleding	Reba Bense
Muzikale begeleiding	Ger Cloosterman
Decor	Horizon College, Lissy Lutz, Arjan van Gelder, Erik Vlugt & spelers